जेम्स वॅट मराठी माहिती

जेम्स वॅट मराठी माहिती | james watt information in marathi

जेम्स वॅट मराठी माहिती, james watt information in marathi

💥 जेम्स वॉट यांचा जन्म : 19 जानेवारी 1736

💥 जेम्स वॉट यांचा मृत्यू : 25 ऑगस्ट 1819

जेम्स वॅट एक स्काॅटिश खोजकर्ता, मॅकेनिकल इंजिनियर आणि केमिस्ट होते. त्यांनी वॅट स्टिम इंजिनाचा शोध करून उदयोग जगात क्रांती आणली होती. या इंजिनचा वापर इंग्लंड व युरोपात खुप केला जात होता. त्यांच्या या शोधामुळे फार प्रभावशाली बदल झाले होते.

जेम्स यांचा जन्म 19 जाने 1736 साली क्लाईड खाडीतील ग्रीनोक्क या बंदरावरील पारिवारीक घरात झाला. त्याच्या पूर्वजांचा जाहाजांचा व्यापार होता. जहाज भाडयावर देणे व तयार करण्याचा उदयोग त्यांचे कुटूंब करायचे. त्यांची आई एक सुशिक्षीत गुहीणी होती. त्यांचे आजोबा एक गणितीय शास्त्राचे शिक्षकही होते. त्यांच्या आईने त्यांना शाळेत न पाठवता घरीच शिकवले. त्यांनी उच्च माध्यमिक शिक्षण शहरातील ग्रीनोक्क ग्रामर स्कुल येथुन पूर्ण केले. शाळेत त्यांच्या गणीतीय व भूमितीय गुणांमुळेच ते इंजिनिअरिंग कडे वळले त्यांच्या वडिलांनी त्यांना लंडन येथे उपकरणांच्या अभ्यासासाठी पाठवले.

परत आल्यावर ब-याच कंपन्यांकडे अर्ज करून हताश झाल्यावर त्यांनी स्वतःच आपल्या उपकरणांचा शोध घ्यायचे ठरविले. त्यांनी तेथे पितळी वृत्तपाद समांतर मापक स्केल टेलिस्कोपचे काही सूटेभाग बॅरोमिटर बनविणे आणि सूधारण्याचे काम सुरू केले. ग्लास्को युनिवर्सिटी ने त्यांच्या प्रतिभा पाहुन त्यांना युनिवर्सिटीत एक प्रयोगशाळा स्थापीत करून दिली. त्यांनी अनेक असे उपकरण सुधारले जे कधीच ठिक झाले नव्हते त्यांच्याव्दारा तयार केलेल्या उपकरणांची फार मागणी असायची.

लॅटीन, ग्रीक, गणिताबरोबरच वडलांच्या जहाज बांधणीच्या व्यवसायातील सुतारकाम, लोहारकाम, यांत्रिकी काम शिकत गेले. लाकूड, धातूकाम, यांत्रिकी उपकरणे दुरुस्त करणे, बनवणे, त्याकरीता लागणारी अभियंत्रिकी चित्रकला यामध्ये ते निष्णात झाले होते. वॉट एका घड्याळ बनवणाऱ्याच्या दुकानात यांत्रिकी उपकरणांची निर्मिती शिकू लागले. कारण त्यावेळी इंग्लंडमध्ये अभियांत्रीकी शिक्षणाकरीता शिक्षण संस्था नव्हत्या. त्यामुळे त्या काळातील यांत्रिकी कौशल्य व्यावसायिकांकडे काम करून शिकत असत.

त्यांनी ग्लासगो विद्यापीठातील गणित शाखेसाठी लागणारी उपकरणे बनवण्याचे दुकान सुरू केले. जेम्स वॅट व वाफेची किटली ही दंतकथा आहे. वाफेच्या इंजिनाचा शोध हा जेम्स वॉटने लावलेला नाही. १७०० सालातील इंग्लंडमधील ऒद्यॊगिक क्रांतीमध्ये कोळशाच्या खाणीतून पाणी बाहेर काढणे ही प्रचंड समस्या होती. कप्पीला बादल्या लावून घोड्यांच्या सहाय्याने त्यावेळी पाणी काढत. ते पाणी काढण्यासाठी १६९८ मध्ये थॉमस सॅवरीने वाफेवर चालणाऱ्या व पाणी ओढून घेणाऱ्या यंत्राचा शोध लावला. त्यावरुन थॉमस न्यूकोमेनने १७१२ साली वाफेच्या इंजिनाचा शोध लावला. पण त्या इंजीनाची कार्यक्षमता अत्यंत कमी होती. जेम्स वॅट यांनी न्यूकोमेन यांनी शोधून काढलेल्या वाफेच्या इंजिनामध्ये १७६९ साली सुधारणा केली. न्यूकोमेन यांच्या इंजिनामध्ये एकच दट्ट्या (पिस्टन) सिलिंडर होता. तोच गार करून परत त्यामध्येच वाफ सोडावी लागत असे. त्यामुळे त्या इंजिनाची कार्यक्षमता अत्यंत कमी होती. पदार्थाचे अवस्थांतर होत असताना सुप्त उष्णता (लेटंट हीट) शोषली जाते हा सिद्धांत तेव्हा विकसित झालेला नव्हता. त्यामुळे पुन्हा पुन्हा प्रयोग करूनच इंजिनाची कार्यक्षमता वाढवण्याचे प्रयोग वॉट यांनी केले. वॉट यांनी त्या इंजिनामध्ये अजून एका संघनित्राची (कंडेन्सर) भर घातली ज्यामुळे दट्ट्या खाली आल्यावर वरची झडप उघडली जाऊन वाफ खालच्या जोडलेल्या संघनित्रामध्ये जमा होत असे, ती थंड करुन पुन्हा तिचे पाण्यात रुपांतर करून तेच पाणी वापरण्यात येत असे. यामुळे इंजिनाची कार्यक्षमता वाढली. वॉट यांनी सिलेंडरकरता आवरण बनवले त्यामुळे त्यातील वाफेचे समयपूर्व संक्षेपण टळले. त्यांच्या शोधांमुळे वाफेच्या इंजिनांची कार्यक्षमता वाढवण्याकरीता मदत झाली. त्यांच्या काळात उष्मप्रवॆगिकीचे (थर्मोडायनॅमिक्स) सिद्धांत, वा गणितीय समीकरणे ही अस्तित्वातच नव्हती. वॉट यांनी एका हातात वैज्ञानिक सिद्धांत व दुसऱ्या हातात वैज्ञानिक शास्त्रांची कसोटी घेऊन कुठलाही शोध लावलेला नाही तर, हे सगळे शोध अनुभवजन्य ज्ञानावर (एंपिरिकल सायन्स) आधारलेले होते.

त्यांच्या कार्यांनंतर शंभर वर्षांनी वाफेच्या इंजिनांच्या कार्याचे शास्त्रीय सिद्धांत निकोलस कॉरनॉट आणि विल्यम रॅनकिन यांनी विकसित केले. वाफेच्या इंजिनाची डिफरेन्शिअल समीकरणे व कॅलक्युलसद्वारे शास्त्रीय सिद्धांत हे १८५० च्या सुमारास रुडॉल्फ क्लाऊसियसने मांडले.

वॅट यांना सन एन्ड प्लॅनेटरीचे एकस्व मिळाले. पण त्याचा शोध हा त्याच्या कंपनीत काम करणाऱ्या विल्यम मर्डॉकने लावला होता. ह्या गिअरमुळे दट्ट्याच्या मागे-पुढे होण्याच्या गतीचे रुपांतर वर्तुळाकार गतीमध्ये करता आले आणि ही इंजिने कापडांचे माग वगैरे अन्य उद्योग-धंद्यांकरताही वापरात येऊ लागली. दोन्ही दिशांनी कार्यरत (डबल ॲक्टींग) असणाऱ्या इंजिनचे एकस्व वॉट यांनी घेतले. ह्यामध्ये वाफेला ढकलणे आणि ओढून घेणे ही दोन्ही कार्ये दट्ट्या करत असे. दट्ट्याला जोडलेल्या दांड्याची (कनेक्टिंग रॉड) गती ही काटकोनात राहण्याकरता त्यांनी पुढील दोन वर्षांत तशाप्रकारे रचना केली. त्यामुळे इंजिनाची गती वाढली.

सन १७८८ साली त्यांनी वाफेच्या इंजिनाला प्रथमच अपकेंद्री अधिनियंत्रक (सेंट्रीफ्युगल गव्हर्नर) बसवला. त्यामुळे इंजिनाचा वेग स्वयंचलीत झाला. वाफेच्या इंजिनामध्ये वॅट यांनी केलेल्या सुधारणांमुळे इंग्लंडचे औद्योगिकीकरण वेगाने झाले.

जेम्स वॅट यांनी प्रती काढण्याचे यंत्र बनवण्याचे प्रयोग १७७९ च्या सुमारास सुरू केले होते. त्याकरता लागणारी विशेष प्रकारची शाई त्यांनी बनवली. १७९४ च्या नंतर त्यामध्ये काही सुधारणा झाल्या व ते यंत्र वापरण्यात येऊ लागले होते.

निवृत्तीनंतर त्यांनी अनेक बांधकामांकरता सल्लागार म्हणून काम केले. बांधकाम व्यावसयिकांनी ग्लासगो ह्या त्यांच्या गावी त्यांचे स्मारक उभे केले.

जेम्स वॅट यांना बरेच सन्मान मिळाले. त्यात रॉयल सोसायटी ऑफ लंडनचे सभासदत्व, रोटर्डॅम हॉलंडच्या बटावियन सोसायटी फॉर एक्सपरिमेंटल फिलॉसोफीचे सभासदत्व, स्मिटिनिअन सोसायटी ऑफ सिव्हिल इंजिनीअरींगचे सभासदत्व, ग्लासगो विद्यापीठाची डॉक्टर ऑफ लॉ पदवी, फ्रेंच अकादमीचे सन्माननीय सदस्यत्व, स्कॉटिश इंजीनिअरींग हॉल ऑफ फेममध्ये नाव, त्यांच्या स्मरणार्थ एसआय (SI) प्रणालीने ऊर्जेच्या एककाला वॅट हे नाव दिले..

ग्लासगो युनिवर्सिटी मध्ये उपकरणे बनविण्याच्या पदावर काम करणा-या जेम्स ला सर्व जण एक साधारण वैज्ञानिक मानायचे जेम्स यांना सूचले आणि त्यांनी आपल्या डोक्यात येणा-या विविध युक्त्यांचा वापर करीत शेवटी अशी वस्तू निर्माण केली ज्यामूळे आधुनिक जग आज इथवर पोहचू शकले. त्यांनी वाफेच्या मदतीने इंजिन चालवुन दाखवले जी एक औदयोगिक क्रांती म्हंटली जाई कारण इंजिनांना चालविण्यासाठी फार उर्जा निर्माण करण्यास मनुष्यबळ लागायचे. त्यांनीच हाॅर्सपावर ही संकल्पना मांडली आणि युनिट आॅफ पावर वाॅट यास आपले नाव ही दिले.

1757 मध्ये त्यांनी फिजिक्स आणि केमिस्ट्रीचे दोन प्रोफेसर जोसेफ आणि स्मिथ त्यांच्या मदतीला आले. 1759 मध्ये त्यांनी जाॅन क्रॅंग यांच्या सोबत पार्टनरशीप करून मौल्यवान उपकरणांची सुधारणा करण्यासाठी एक प्रयोगशाळा स्थापन केली. 1764 मध्ये त्यांनी सुंदर तरूणी मार्गारेट मिलर हिच्याशी लग्न केले त्यांच्या पासुन त्यांना पाच अपत्ये झालीत त्यातील तीनच जिवंत राहीली. 1777 मध्ये त्यांच्या पत्नी पाचव्या मूलास जन्म दिल्यानंतर दगावल्या. त्यानंतर जेम्स यांनी एन्न मॅकग्रेअर सोबत विवाह केला त्यांच्यापासुन त्यांना 2 अपल्ये झालीत.

जेम्स वॅट यांच्या सहा वस्तुंचे पेटंट झाले आहेत

पेटंट 913 A – स्टीम इंजीन ला वेगळे कंडेंसर लावून त्याचा वापर करणे यास 29 एप्रिल 1769 ला मान्यता मिळाली.

पेटंट 1,244 शब्दांना काॅपी करण्याच्या नवीन विधिस शोधुन काढले. यास 14 फेब्रु 1780 ला मान्यता मिळाली.

पेटंट 1306 – सुर्य आणि ग्रहांच्या परिभ्रमणाच्या गतीस सांगणा-या यंत्राचा शोध यास 23 फेब्रु 1782 मध्ये मान्यता मिळाली.

पेटंट 1422 स्टिम इंजन मधील आमुलाग्र बदल घडवुन आणला यास 25 आॅगस्ट 1182 ला मान्यता मिळाली.

पेटंट 1321 – स्टिम इंजनचे विविध रूपांना प्रस्तुत केले यास 4 जुलै 1782 ला मान्यता मिळाली.

पेटंट 1485 – भट्टीस निर्माण करण्याचे तंत्रज्ञान विकसीत केले यास 14 जुन 1785 ला मान्यता मिळाली.